Βυζάντιο

Το Βυζάντιο υπήρξε αρχαία αποικία που ιδρύθηκε στο μυχό του Κεράτιου κόλπου και των στενών του Βοσπόρου, στην περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα η Κωνσταντινούπολη. Η ονομασία της πόλης παραπέμπει σε θρακική ονοματολογία, ενώ σύμφωνα με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο, η τοποθεσία ονομαζόταν παλαιότερα Λύγος. O επικρατέστερος ιδρυτικός μύθος του Βυζαντίου παραδίδεται από τον Στράβωνα στα Γεωγραφικά, σύμφωνα με τον οποίο η πόλη ιδρύθηκε το 658/7 π.Χ. από Μεγαρείς αποίκους, με επικεφαλής τον Βύζαντα, από τον οποίο και πήρε το όνομά της. Ο μυθικός ήρωας Βύζας θεωρείται γιος του βασιλιά Νίσου από τα Μέγαρα ή γιος του Ποσειδώνα και της Κερόεσσας, κόρης της Ιούς και του Δία, την οποία η μητέρα της γέννησε στον Κεράτιο κόλπο. Άλλη εκδοχή εμφανίζει τον Βύζαντα ως γιο της νύμφης Σεμέστρας. Ο Βύζας αναφέρεται μαζί με τους Άντες στο χρονογράφημα Παραστάσεις σύντομοι χρονικαί (8ος-9ος αι.) και εικάζεται ότι πιθανός συνδυασμός των δύο ονομάτων οδήγησε στο τοπωνύμιο Βυζάντιον. Για τη χρονολογία ίδρυσης της πόλης υπάρχουν αρκετές εκδοχές, με επικρατέστερη εκείνη του 660 ή 659 π.Χ.. Λαμβάνοντας υπόψη τη μακραίωνη ιστορία της πόλης, στη διάρκεια της οποίας καταστράφηκε και χτίστηκε εκ νέου αρκετές φορές, οι αρχαιολογικές μαρτυρίες διακρίνονται με δυσκολία στο χώρο της σύγχρονης Κωνσταντινούπολης. Στα κατάλοιπα της αρχαία πόλης ανήκει ο «κίονας των Γότθων», μνημείο που πιθανώς αντικατέστησε προηγούμενο άγαλμα του Βύζαντα και βρίσκεται μεταξύ του Τοπ Καπί και των θαλάσσιων τειχών, όπως και κεραμικά αντικείμενα, τα πρωιμότερα από τα οποία χρονολογούνται στον 7ο αιώνα π.Χ..

Mεσoβυζαντινή περίοδος
Στη λεγόμενη "Μεσοβυζαντινή περίοδο", κατά τον 6ο και 7ο αιώνα, οι εγκαταστάσεις των εχθρών στα βυζαντινά εδάφη αλλάζουν και πάλι τη γεωγραφική όψη της αυτοκρατορίας. Οι Λογγοβάρδοι εισβάλλουν και εγκαθίστανται στη βόρεια Ιταλία και οι Σλάβοι στη βορειοδυτική και βόρεια βαλκανική περιοχή. Το κράτος υφίσταται πολύ βαριές εδαφικές απώλειες και το έτος 642, με την αποχώρηση του βυζαντινού στόλου από την Αλεξάνδρεια, οριστικοποιείται η απώλεια των πέρα από τη Μικρά Ασία ανατολικών επαρχιών, της ελληνιστικής Ανατολής, κάτω από την πίεση της κατακτητικής ορμής των Αράβων που αποσπούν τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Αίγυπτο και τις βορειοαφρικανικές περιοχές της αυτοκρατορίας.

Σλάβοι

Οι Σλάβοι ήταν γνωστοί στους Βυζαντινούς από τον 4ο αιώνα. Κατοικούσαν πάνω από τον Δούναβη ανάμεσα στους ποταμούς Δνείπερο και Βιστούλα. Ασχολούταν με τη γεωργία και ήταν ικανοί τεχνίτες ξυλουργοί. Από τα τέλη του 6ου αιώνα οι Σλάβοι, που ήταν εγκατεστημένοι στα Βόρεια του Δούναβη, μαζί με τους Άβαρους άρχισαν επιδρομές στη νότια Βαλκανική. Αργότερα μερικά σλαβικά φύλα μπήκαν στον ελληνικό χώρο και εγκαταστάθηκαν κυρίως σε ορεινά μέρη. Είχαν την υποχρέωση να πληρώνουν φόρο στο βυζαντινό κράτος και να υπηρετούν στο στρατό. Όταν οι φόροι ήταν μεγάλοι, ξεσηκώνονταν και δημιουργούσαν ταραχές. Τότε επενέβαινε ο βυζαντινός στρατός να τους ησυχάσει. Οι Σλάβοι ήρθαν σε επαφή με τον πολιτισμό, την νομοθεσία και την τέχνη των Βυζαντινών και εντυπωσιάστηκαν. Σιγά-σιγά εκχριστιανίστηκαν και αφομοιώθηκαν από τους `Έλληνες. Τον 9ο αιώνα ο ηγεμόνας του σλαβικού κράτους της Μοραβίας(Βόρεια του Δούναβη) ζήτησε να πάνε στη χώρα του βυζαντίου ιερείς και δάσκαλοι για να διδάξουν τον χριστιανισμό.
Εκεί πήγαν ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, δυο αδέρφια από την Θεσσαλονίκη που είχαν μεγάλη μόρφωση και γνώριζαν ανάμεσα στις άλλες γλώσσες την σλάβικη. Επειδή η σλαβική γλώσσα δεν είχε άλλη γραφή, ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος δημιούργησαν το σλαβικό αλφάβητο, χρησιμοποιώντας τα κεφαλαία ελληνικά γράμματα. Στο αλφάβητο αυτό έγραψαν το Ευαγγέλιο, που το είχαν μεταφράσει στα σλαβικά, και αργότερα τους νόμους του Βυζαντίου. Δημιούργησαν έτσι τη γραπτή σλαβική γλώσσα. Επίσης το έργο τους ήταν σπουδαίο, αφού εκχριστιάνισαν τους Σλάβους και συνετέλεσαν στην ανάπτυξη φιλικών σχέσεων ανάμεσα στους σλαβικούς λαούς και το Βυζάντιο. Σήμερα όλοι οι Σλαβικοί λαοί τιμούν ιδιαίτερα τον Κύριλλο και Μεθόδιο και σε πολλές σλαβικές πόλεις είναι έντονη η παρουσία τους είτε σε αγάλματα είτε σε τοιχογραφίες είτε σε οποιαδήποτε άλλη μορφή δείχνοντας έτσι ότι τους θεωρούν εθνικούς προστάτες. Τον ίδιο σεβασμό δείχνει όλος ο σλαβικός λαός καθώς και οι επιστήμονες όπου και έχουν γράψει την ιστορία των δύο ιεραποστόλων. Η Ορθόδοξη εκκλησία δε, τους τιμά ως αγίους και εορτάζει τη μνήμη τους στις 11 Μαΐου.

Άβαροι

Οι Άβαροι ήταν ένας λαός που προερχόταν από την Ασία. Κατάγονταν από τους Τούρκους ή τους Τουρκοτάταρους, ζούσαν νομαδική ζωή στις στέπες της Μαντζουρίας, όπου ίδρυσαν και το πρώτο τους βασίλειο (407- 553). Ήταν ιππείς άριστοι και ατρόμητοι. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους εμφανίζονται τον Ε' αιώνα. Το κράτος τους καταλύθηκε από τους Τούρκους στα μέσα του ΣΤ' αιώνα και οι Άβαροι μετά από αυτό κατέφυγαν στην Δύση, όπου έφτασαν μέχρι τον Καύκασο. Τότε έστειλαν πρέσβεις στο Βυζάντιο και ζητούσαν την άδεια να εγκατασταθούν. Αυτοκράτορας ήταν ο Ιουστινιανός ο οποίος δεν τους αρνήθηκε την φιλία του, και μάλιστα τους έδωσε και δώρα, αρνήθηκε όμως να τους δώσει άδεια για εγκατάσταση σε βυζαντινό έδαφος. Τότε οι Άβαροι προχώρησαν προς το Δούναβη και υπόταξαν διάφορους λαούς ουννικής καταγωγής. Στη συνέχεια έκαναν επιδρομή κατά της Θουριγγίας, όπου όμως νικήθηκαν. Μετά τον Ιουστινιανό, ο Ιουστίνος άλλαξε απέναντι τους πολιτική και αρνήθηκε να τους πληρώνει τις ετήσιες χρηματικές παροχές του Ιουστινιανού και οι Άβαροι έπαψαν να ενοχλούν το Βυζάντιο. Οι Λογγοβάρδοι με το βασιλιά Αλουάν χρησιμοποίησαν τους Άβαρους εναντίον των Γεπιδών και έτσι οι Άβαροι βρήκαν την ευκαιρία να εγκατασταθούν στους χώρους της κεντρικής Ευρώπης, κοντά στη βυζαντινή αυτοκρατορία, οπότε άρχισαν πάλι τις απαιτήσεις τους από τον βυζαντινό αυτοκράτορα. Ο Βαϊανός αρχηγός τους - Χαγάνος - ζήτησε από τον Ιουστίνο την περιοχή Σίρμιο. Ο στρατηγός Τιβέριος τότε, με διαταγή του αυτοκράτορα, στάλθηκε εναντίον τους και βγήκε νικητής. Μόνο όταν οι Πέρσες άρχισαν τις νίκες εναντίον του Βυζαντίου, οι Άβαροι ξανάρχισαν τις επιχειρήσεις, πέρασαν το Δούναβη και νίκησαν τον Τιβέριο. Ο Ιουστίνος δέχτηκε τους όρους του Βαϊανού και έκανε συμμαχία με τους Άβαρους οι οποίοι κατανίκησαν τους Σλάβους, όταν το ζήτησε ο Ιουστίνος (578). Η συμμαχία δεν κράτησε πολύ. Οι Σλάβοι, με προτροπή των Αβάρων, νίκησαν την αυτοκρατορία κι έφτασαν με λεηλασίες μέχρι την Πελοπόννησο. Μετά από πολιορκία 3 χρόνων οι Άβαροι κατέλαβαν το Σίρμιο και ακολούθησε συνθήκη με τους Βυζαντινούς που υποχρεώθηκαν να τους πληρώσουν με 80.000 δουκάτα. Ακολούθησε μια σειρά από ασταθείς σχέσεις μεταξύ Αβάρων και Βυζαντινών. Ιδιαίτερα εξαιτίας του Περσικού κινδύνου για την αυτοκρατορία, οι Άβαροι και οι Σλάβοι εύρισκαν κάθε τόσο ευκαιρία για επιδρομές στο Βυζάντιο, όπως το 586 που όλη η περιοχή της Μακεδονίας βρέθηκε εκτεθειμένη στους Αβαροσλάβους. Απέτυχαν όμως στην πολιορκία της Θεσσαλονίκης και της Αδριανούπολης. Μόνο μετά τη συνθήκη ειρήνης Βυζαντινών - Περσών, οι πρώτοι άρχισαν με κάποια άνεση τις επιχειρήσεις ενάντια στις επιθέσεις των Αβάρων. Μετά από λίγα χρόνια όταν οι πολεμικές επιχειρήσεις των Αβάρων μεταφέρθηκαν στην Κεντρική Ευρώπη, ξαναγύρισαν με επιθέσεις σε περιοχές της αυτοκρατορίας. Έφτασαν μάλιστα μέχρι και την Κωνσταντινούπολη, όπου όμως εξαιτίας του λοιμού αναγκάστηκαν να ζητήσουν ειρήνη από τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο, το 600 μ.Χ. Πάλι όμως σε νέα επιδρομή των Περσών, οι Άβαροι βρήκαν την ευκαιρία, αφού έλειπε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος σε εκστρατεία, να πολιορκήσουν την Κωνσταντινούπολη από τη θάλασσα. Οι Βυζαντινοί όμως τους νίκησαν με τη βοήθεια του πατριάρχη Σέργιου και του πρωθυπουργού Βώνου (626). Τότε δημιουργήθηκε ο ευχαριστήριος Ακάθιστος ύμνος και άρχισε και η παρακμή των Αβάρων. Οι υποταγμένοι σ' αυτούς λαοί ο ένας μετά τον άλλον απελευθερώνονταν. Ο Καρλομάγνος τους κατανίκησε τα 796, υπόταξε όλη τη χώρα τους και τους ανάγκασε να ζητήσουν τόπο για εγκατάσταση μέσα στο κράτος του. Από τις αρχές του 9ου αιώνα οι Άβαροι εξαφανίζονται από την σκηνή της ιστορίας και σήμερα τίποτα δε θυμίζει το πέρασμά τους.

Βούλγαροι

Οι Βούλγαροι ήταν λαός ασιατικής καταγωγής. Στο χώρο της Ευρώπης εμφανίστηκαν στα τέλη του 5ου αιώνα και αρχικά εγκαταστάθηκαν στη βορειοανατολική περιοχή του Εύξεινου Πόντου. Από εκεί μετακινήθηκαν νοτιότερα και κατέλαβαν την περιοχή πάνω από τις εκβολές του Δούναβη, που ήταν το βορειότερο τμήμα της αυτοκρατορίας. Έχοντας το χώρο αυτό ως ορμητήριο, στα μέσα του 7ου αιώνα, πέρασαν τον ποταμό και λεηλατώντας τις βυζαντινές επαρχίες, εγκαταστάθηκαν στη περιοχή που ορίζεται από το Δούναβη, τη οροσειρά του Αίμου και τον Εύξεινο Πόντο. Οι Βυζαντινοί δεν κατάφεραν να τους εμποδίσουν γι αυτό υπέγραψαν συνθήκη ειρήνης μαζί τους, που τους επέτρεπε να μένουν μόνιμα στα εδάφη της αυτοκρατορίας, με την υποχρέωση να μην αφήνουν άλλους λαού να κάνουν το ίδιο.

Άραβες

Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι ανάμεσα στους Πέρσες και τους Βυζαντινούς εξάντλησαν και τα δύο κράτη. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι Άραβες. Οι Άραβες είχαν ασπαστεί πρόσφατα μια νέα θρησκεία, τον ισλαμισμό, που ίδρυσε ένας έμπορος, ο Μωάμεθ. Επιτέθηκαν με ορμή και μέσα σε λίγα χρόνια κατέλυσαν το περσικό κράτος και εισέβαλαν στις ανατολικές περιοχές του βυζαντινού κράτους. Ύστερα κατέκτησαν την Κύπρο, τη Ρόδο κι άλλα νησιά και βάδισαν κατά της Βασιλεύουσας. Δύο φορές πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη με πολύ στρατό και στόλο. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος και οι πολιορκημένοι Βυζαντινοί πέρασαν δύσκολες ώρες και αντιστάθηκαν γενναία. Χάρις στο «υγρό πυρ», ένα καινούριο όπλο που επινόησαν, έκαψαν τα καράβια των Αράβων και τους ανάγκασαν, το 717, να λύσουν την πολιορκία και να επιστρέψουν στη χώρα του.

Τότε οι Άραβες στράφηκαν δυτικά και κατέλαβαν τη βόρεια Αφρική και πέρασαν στην Ευρώπη από την Ισπανία. Δεν κατάφεραν, όμως να προχωρήσουν περισσότερο, διότι οι Φράγκοι με αρχηγό τον Κάρολο Μαρτέλο τους νίκησαν στο Πουατιέ της Γαλλίας (732 μ.Χ). Έτσι οι Άραβες δεν μπόρεσαν να εξαπλωθούν στην Ευρώπη.
Αργότερα ο Νικηφόρος Φωκάς έδιωξε από την Κρήτη τους Σαρακηνούς πειρατές (Άραβες της Ισπανίας) και το Βυζάντιο γνώρισε καινούργιες ημέρες δόξας. Στις άκρες, στα ανατολικά σύνορα του κράτους, ξαγρυπνούσαν τώρα γενναίοι φρουροί, οι Ακρίτες που καλλιεργούσαν τη γη, φύλαγαν τα περάσματα και προστάτευαν την αυτοκρατορία από τις επιθέσεις των εχθρών. Αυτοί όταν δεν πολεμούσαν γυμνάζονταν στο τρέξιμο και στο ακόντιο και βοηθούσαν να οχυρωθούν τα σύνορα με κάστρα ή βίγλες*. Ο λαός τους αγαπούσε και τους θαύμαζε για την ανδρεία τους. Κι έτσι τους εξύμνησε στα ακριτικά τραγούδια. Ο πιο ξακουστός απ’ όλους τους ακρίτες ήταν ο Βασίλειος Διγενής που ζούσε στην περιοχή του Ευφράτη ποταμού. Τα κατορθώματά του τραγουδιούνται ακόμα και σήμερα στην Κύπρο, στον Πόντο και στην Κρήτη.
΄΄Υγρό πυρ΄΄

Το υγρό πυρ ήταν εφεύρεση του Σύρου μηχανικού Καλλίνικου. Η παρασκευή του ήταν κρατικό μυστικό και δεν ξέρουμε ακριβώς από τι και πώς φτιαχνόταν. Φαίνεται πως ήταν ένα εύφλεκτο μίγμα από θειάφι, πίσσα, νίτρο, φώσφορο κ.α. Όταν αναφλεγόταν δεν έσβηνε ούτε στο νερό. Το εξακόντιζαν με μακριούς σωλήνες, τα σιφώνια, ή το πετούσαν, μέσα σε πήλινα δοχεία, με βαλλίστρες και καταπέλτες από τα πολεμικά πλοία, τους δρόμωνες.
Για πολλούς αιώνες το «ελληνικό πυρ», όπως αλλιώς το έλεγαν, ήταν ακαταμάχητο όπλο στα χέρια των Βυζαντινών. Η παντοδυναμία του κράτησε ως τον 12ο αιώνα, που ανακαλύφτηκε η πυρίτιδα και τα πυροβόλα όπλα.

Δραστηριότητα 1

Εντοπίστε στο χάρτη τους λαούς που περιέβαλαν την Βυζαντινή αυτοκρατορία και σημειώστε το όνομα του καθενός με το αρχικό του γράμμα:

1.Ά_ _ _ _
2.Β_ _ _ _ _ _ _ _
3.Σ_ _ _ _ _
4.Άρ_ _ _ _ _
5.Π_ _ _ _ _
6.Ρ_ _ _ _ _

Δραστηριότητα 2

Αντιστοιχίστε τις ενέργειες των γειτονικών λαών με τις συνέπειες που αυτές είχαν στο βυζάντιο:


1.Έκλειναν τα στενά περάσματα
2.Κατέστρεφαν τις καλλιέργειες
3.Αιχμαλώτιζαν κατοίκους
4.Καταλάμβαναν ακρινές επαρχίες
1.Έλειπαν τα τρόφιμα
2.Διακοπτόταν ο ανεφοδιασμός
3.Έχανε εδάφη η αυτοκρατορία
4.Μειωνόταν ο πληθυσμός

Δραστηριότητα 3

Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις και καταγράψτε τα συμπεράσματα σας :
1. Ποιες ήταν αρχικά οι σχέσεις Σλάβων-Βυζαντινών;Πώς βελτιώθηκαν στη συνέχεια;
2. Ποια δράση των Αβάρων στην ιστορία του Βυζαντίου;
3. Ποιά ήταν η δραστηριότητα των Βουλγάρων γύρω από το χώρο της αυτοκρατορίας και πως τους αντιμετώπισε το Βυζάντιο;
4. Τι ήταν το «υγρό πυρ»;
5. Ποια προβλήματα δημιουργούσαν οι γειτονικοί λαοί στο βυζάντιο;
6. Με ποιους τρόπους αντιμετώπιζαν οι Βυζαντινοί τους γείτονες τους;
7. Να αναφέρεις κάποια στοιχεία που δείχνουν ότι η προσφορά του Κύριλλου και Μεθόδιου αναγνωρίστηκε παγκόσμια.
8. Εντοπίστε τις αποτυχημένες προσπάθειες των Αβάρων να κατακτήσουν το Βυζάντιο και επισημάνεται τους τρόπους αντιμετώπισης των Βυζαντινών.

Εργασία για το σπίτι

1.Διαβάστε το κείμενο που αναφέρεται στους Αβάρους. Σημειώστε στο χάρτη τη πορεία τους (από την αρχική τους εμφάνιση μέχρι την τελική του εγκατάσταση) και συζητήστε τις πιθανές αιτίες μετακίνησης τους, αλλά και τη σημασία που είχε για αυτούς η χρήση των πλωτών μέσων.

2.Διαβάστε το παρακάτω κείμενο –πηγή. Μεταφερθείτε στη θέση πολιορκητών και πολιορκημένων και συζητήστε για τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Σχολιάστε ιδιαίτερα τα μέσα πολιορκίας και τις φράσεις του κειμένου <<πλήθος αναρίθμητον>> και <<στεφάνη θανατηφόρος>>.


΄΄Η Πολιορκία της Θεσσαλονίκης ΄΄
Το 597 μ.χ. η Θεσσαλονίκη αντιμετώπισε μέγιστο κίνδυνο. Πλήθος αναρίθμητο Αβάρων και Σλάβων περιέβαλε το τείχος ως στεφάνη θαντηφόρον. Οι επιτιθέμενοι κατέλαβαν γύρω από την Πόλη φρούρια και με πολιορκητές μηχανές, σιδερένιους κριούς και με πετροβόλα μέσα προσπάθησαν να καταλάβουν την πόλη. Μετά όμως από επταήμερη δεινή πολιορκία αποχώρησαν. Οι κάτοικοι, που αντιστάθηκαν γενναία, απέδωσαν τη σωτηρία της πόλης στο προστάτη τους τον Άγιο Δημήτριο.
Migne,Ελληνική Πατρολογία